Thời Pháp thuộc

Vào thời nhà Nguyễn độc lập, vùng đất Giá Rai và Đông Hải ngày nay thuộc một phần đất đai các tổng Long Thủy và Quảng Long, huyện Long Xuyên, phủ An Biên, tỉnh Hà Tiên.

Ngày 15 tháng 6 năm 1867, sau khi chiếm xong tỉnh Hà Tiên, thực dân Pháp dần xóa bỏ hệ thống hành chính phủ huyện cũ thời nhà Nguyễn, đồng thời đặt ra các hạt Thanh tra, trong đó có hạt Thanh tra Kiên Giang. Ngày 16 tháng 8 năm 1867, hạt Thanh tra Rạch Giá được thành lập do đổi tên từ hạt Thanh tra Kiên Giang trước đó. Hai tổng Long Thủy và Quảng Long lúc này thuộc hạt Thanh tra Rạch Giá. Về sau, lại lập thêm tổng Quảng Xuyên. Năm 1876, hạt Thanh tra Rạch Giá đổi thành hạt tham biện Rạch Giá. Năm 1882, thực dân Pháp thiết lập hạt tham biện Bạc Liêu trên cơ sở tách 3 tổng Quảng Long, Quảng Xuyên và Long Thủy của hạt tham biện Rạch Giá hợp với 2 tổng Thạnh Hòa và Thạnh Hưng tách từ hạt tham biện Sóc Trăng chuyển sang.

Năm 1896, hai tổng Long Thủy và Quảng Long cùng thuộc hạt tham biện Bạc Liêu có các làng trực thuộc như sau:

• Tổng Long Thủy gồm 5 làng: Thới Bình, Tân Lợi, Tân Lộc, Phong Thạnh, Long Điền;
• Tổng Quảng Long gồm 6 làng: An Xuyên, An Trạch, Tân Trạch, Hòa Thạnh, Tân Thạnh, Định Thành.

Ngày 20 tháng 12 năm 1899, Toàn quyền Đông Dương ra nghị định kể từ ngày 1 tháng 1 năm 1900 tất cả các đơn vị hành chính cấp tỉnh ở Đông Dương điều thống nhất gọi là "tỉnh", trong đó có tỉnh Bạc Liêu. Lúc bấy giờ tỉnh Bạc Liêu chỉ có 2 quận: Vĩnh Lợi và Cà Mau. Quận Cà Mau khi đó gồm 3 tổng là Quảng Long, Quảng Xuyên và Long Thủy vốn trước năm 1882 cùng thuộc địa bàn hạt Rạch Giá.

Ngày 5 tháng 10 năm 1917, thực dân Pháp thành lập quận Giá Rai thuộc tỉnh Bạc Liêu. Quận Giá Rai gồm tổng Quảng Long với các làng: An Trạch, Định Thành, Hoà Thạnh và Tân Thạnh. Ngày 24 tháng 9 năm 1938, quận Giá Rai được sáp nhập thêm tổng Long Thủy từ quận Cà Mau với các làng: Phong Thạnh, Phong Thạnh Tây, Long Điền, Vĩnh Mỹ. Ngày 5 tháng 4 năm 1944, quận lập thêm tổng An Định gồm 2 làng An Trạch và Định Thành tách ra từ tổng Quản Long. Quận lỵ Giá Rai đặt tại làng Phong Thạnh thuộc tổng Long Thủy.

Sau Cách mạng tháng Tám 1945, Ủy ban Kháng chiến Hành chánh Nam bộ chủ trương bỏ cấp tổng, bỏ đơn vị làng, thống nhất gọi là xã, đồng thời bỏ danh xưng quận, gọi thay thế bằng huyện. Chính quyền Việt Nam Cộng hòa đến năm 1956 cũng thống nhất dùng danh xưng là xã, tuy nhiên vẫn gọi là quận cho đến năm 1975. Lúc này, Giá Rai vẫn là huyện thuộc tỉnh Bạc Liêu.

Giai đoạn 1956-1976

Việt Nam Cộng hòa

Ngày 9 tháng 3 năm 1956, theo Sắc lệnh 32-NV, chính quyền Việt Nam Cộng hòa sáp nhập 4 xã trước đó thuộc quận Giá Rai, tỉnh Bạc Liêu là Định Thành, Hoà Thành, Tân Thành, Phong Thạnh Tây vào địa bàn tỉnh Cà Mau mới được thành lập.

Sau năm 1956, các làng gọi là xã. Thời Việt Nam Cộng hòa, tỉnh Bạc Liêu và tỉnh Sóc Trăng được hợp nhất thành tỉnh mới là tỉnh Ba Xuyên vào ngày 22 tháng 10 năm 1956. Lúc này, quận Giá Rai thuộc tỉnh Ba Xuyên. Quận Giá Rai chỉ còn một tổng là Long Thủy với 4 xã: Phong Thạnh, Long Điền, An Trạch, Vĩnh Mỹ. Quận lỵ đặt tại xã Phong Thạnh.

Ngày 24 tháng 12 năm 1961, xã Vĩnh Hưng và xã Vĩnh Phú, nguyên thuộc quận Phước Long (lúc này được bàn giao cho tỉnh Chương Thiện mới được thành lập) được sáp nhập vào quận Giá Rai thuộc tỉnh Ba Xuyên.

Ngày 18 tháng 4 năm 1963, xã Vĩnh Phú thuộc quận Giá Rai, tỉnh Ba Xuyên được sáp nhập trở lại vào quận Phước Long, tỉnh Chương Thiện.

Ngày 8 tháng 9 năm 1964, Thủ tướng chính quyền mới của Việt Nam Cộng hòa ký Sắc lệnh số 254-NV quy định kể từ ngày 01 tháng 10 năm 1964, tái lập tỉnh Bạc Liêu. Quận Giá Rai trở lại thuộc tỉnh Bạc Liêu cho đến năm 1975. Sau năm 1965, cấp tổng bị giải thể, các xã trực thuộc quận. Năm 1970, quận Giá Rai có 5 xã: Phong Thạnh, Long Điền, An Trạch, Vĩnh Mỹ, Vĩnh Hưng.

Chính quyền cách mạng

Năm 1957, Liên Tỉnh uỷ miền Tây giải thể tỉnh Bạc Liêu, đồng thời đưa huyện Giá Rai giao về tỉnh Sóc Trăng quản lý. Năm 1962, huyện Giá Rai được chính quyền Cách mạng sáp nhập vào tỉnh Cà Mau. Tháng 11 năm 1973, khi Liên Tỉnh uỷ miền Tây tái lập tỉnh Bạc Liêu thì huyện Giá Rai trở lại thuộc tỉnh Bạc Liêu như trước cho đến năm 1976.

Sau ngày 30 tháng 4 năm 1975, chính quyền quân quản Cộng hòa miền Nam Việt Nam ban đầu vẫn đặt huyện Giá Rai thuộc tỉnh Bạc Liêu cho đến đầu năm 1976. Lúc này, chính quyền Cách mạng cũng bỏ danh xưng "quận" có từ thời Pháp thuộc và lấy danh xưng "huyện" (quận và phường dành cho các đơn vị hành chánh tương đương khi đã đô thị hóa). Huyện lỵ là thị trấn Giá Rai, được thành lập do tách một phần nhỏ đất đai từ các xã Phong Thạnh và Long Điền.

Từ năm 1976 đến nay

Tháng 2 năm 1976, Giá Rai là huyện của tỉnh Minh Hải.

Ngày 11 tháng 7 năm 1977, Chính phủ ban hành Quyết định 181-CP[4]. Theo đó, sáp nhập 3 xã: Định Thành, Hòa Thành, Tân Thành và thị trấn Tắc Vân của huyện Châu Thành vừa giải thể vào huyện Giá Rai. Tuy nhiên, đến ngày 29 tháng 12 năm 1978, các xã, thị trấn này lại tách ra để thành lập huyện Cà Mau.

Huyện Giá Rai còn lại 10 xã: An Trạch, Long Điền, Long Điền Đông A, Long Điền Đông B, Long Điền Đông C, Long Điền Đông K, Long Điền Tây, Phong Thạnh, Phong Thạnh Đông, Phong Thạnh Tây.

Ngày 4 tháng 4 năm 1979, Hội đồng Chính phủ ban hành Quyết định 142-CP về việc điều chỉnh địa giới xã, thị trấn thuộc huyện Giá Rai, tỉnh Minh Hải[5]. Theo đó:

• Chia xã Phong Thạnh thành bốn xã lấy tên là xã Thạnh Hòa, xã Thạnh Phú, xã Thạnh Bình và xã Phong Thạnh.
• Chia xã Phong Thạnh Đông thành năm xã lấy tên là xã Phong Nam, xã Phong Tân, xã Phong Phú, xã Phong Quý và xã Phong Thạnh Đông.
• Chia xã Phong Thạnh Tây cùng với ấp Khúc Tréo và ấp Nhân dân của xã An Trạch cắt sang, thành bốn xã lấy tên là xã Tân Hòa, xã Tân Hiệp, xã Tân Phong và xã Phong Thạnh Tây.
• Chia xã Long Điền thành ba xã lấy tên là xã Long Điền Tân, xã Long Điền Tiến và xã Long Điền.
• Chia xã Long Điền Tây thành ba xã lấy tên là xã Điền Hải, xã Long Hải và xã Long Điền Tây.
• Chia xã An Trạch (trừ ấp Khúc Tréo và ấp Nhân dân cắt sang xã Phong Thạnh Tây) thành năm xã lấy tên là xã An Hòa, xã An Bình, xã An Hạnh, An Phúc và xã An Trạch.
• Tách ấp Chòi Mòi và ấp Cái Keo của xã Định Thành, huyện Cà Mau, lập thành một xã mới lấy tên là xã An Định, thuộc huyện Giá Rai.
• Thành lập thị trấn huyện lỵ của huyện Giá Rai lấy tên là thị trấn Giá Rai.
• Thành lập thị trấn Hộ Phòng thuộc huyện Giá Rai.
• Thành lập thị trấn Gành Hào ở phía bắc giáp xã Long Điền Tây và xã Long Hải, phía đông giáp biển Đông, phía tây giáp kinh sáng Gành Hào – Hộ Phòng, phía nam giáp xã Tân Thuận (huyện Ngọc Hiển).

Ngày 30 tháng 8 năm 1983, Hội đồng Bộ trưởng ban hành Quyết định 94-HĐBT[6]. Theo đó, sáp nhập các xã Định Hòa, Định Thành và Tân Thạnh của huyện Cà Mau vừa giải thể vào huyện Giá Rai.

Ngày 14 tháng 2 năm 1987, Hội đồng Bộ trưởng ban hành Quyết định 33B-HĐBT về việc phân vạch, điều chỉnh địa giới hành chính một số xã, thị trấn của huyện Giá Rai, tỉnh Minh Hải[7]. Theo đó:

• Sáp nhập xã An Hòa và xã An Hạnh thành một xã lấy tên là xã An Hòa.
• Sáp nhập xã An Phúc và xã An Định thành một xã lấy tên là xã An Phúc.
• Sáp nhập xã An Bình và xã An Trạch thành một xã lấy tên là xã An Trạch.
• Giải thể xã Long Điền Tân để sáp nhập vào xã Long Điền và xã Long Điền Tiến:
• Giải thể xã Thạnh Hòa để sáp nhập vào xã Phong Thạnh và xã Thạnh Phú; đổi tên xã Thạnh Phú thành xã Thành Hòa.
• Sáp nhập xã Long Điền Đông K và xã Long Điền Đông C thành một xã lấy tên là xã Long Điền Đông C.

Ngày 13 tháng 4 năm 1991, Ban Tổ chức Chính phủ ban hành Quyết định 183/QĐ-TCCP về việc điều chỉnh địa giới một số xã thuộc huyện Giá Rai, tỉnh Minh Hải[8]. Theo đó:

• Sáp nhập các xã Long Điền Đông A, Long Điền Đông B, Long Điền Đông C thành xã Long Điền Đông.
• Sáp nhập xã Long Điền Tiến vào xã Long Điền.
• Sáp nhập các xã Long Điền Hải, Điền Hải vào xã Long Điền Tây.
• Sáp nhập xã An Hòa vào xã An Trạch.
• Sáp nhập xã Định Hòa vào xã Định Thành.
• Sáp nhập các xã Tân Hiệp, Thạnh Bình vào xã Tân Phong.
• Sáp nhập xã Thạnh Hòa vào xã Phong Thạnh.
• Sáp nhập xã Phong Nam vào xã Phong Tân.
• Sáp nhập các xã Phong Phú, Phong Quý vào xã Phong Thạnh Đông.
• Sáp nhập xã Tân Hòa vào xã Phong Thạnh Tây.

Huyện Giá Rai có 3 thị trấn: Gành Hào, Giá Rai, Hộ Phòng và 12 xã: An Phúc, An Trạch, Định Thành, Long Điền, Long Điền Đông, Long Điền Tây, Phong Tân, Phong Thạnh, Phong Thạnh Đông, Phong Thạnh Tây, Tân Phong, Tân Thạnh.

Ngày 6 tháng 11 năm 1996, tỉnh Bạc Liêu được tái lập, huyện Giá Rai trở lại thuộc tỉnh Bạc Liêu.[9]

Ngày 25 tháng 08 năm 1999, Chính phủ Việt Nam ban hành Nghị định số 82/1999/NĐ-CP về việc điều chỉnh địa giới hành chính xã thuộc thị xã Bạc Liêu và các huyện Hồng Dân, Giá Rai, tỉnh Bạc Liêu [10]. Theo đó, thành lập xã Phong Thạnh Đông A thuộc huyện Giá Rai trên cơ sở 2.691,54 ha diện tích tự nhiên và 15.207 nhân khẩu của xã Phong Thạnh Đông; thành lập xã Long Điền Đông A thuộc huyện Giá Rai trên cơ sở 5.947,93 ha diện tích tự nhiên và 15.342 nhân khẩu của xã Long Điền Đông.

Đến năm 2000, huyện Giá Rai có 3 thị trấn: Gành Hào, Giá Rai, Hộ Phòng và 14 xã: An Phúc, An Trạch, Định Thành, Long Điền, Long Điền Đông, Long Điền Đông A, Long Điền Tây, Phong Tân, Phong Thạnh, Phong Thạnh Đông, Phong Thạnh Đông A, Phong Thạnh Tây, Tân Phong, Tân Thạnh.

Ngày 24 tháng 12 năm 2001, Chính phủ Việt Nam ban hành Nghị định số 98/2001/NĐ-CP, chia huyện Giá Rai, tỉnh Bạc Liêu thành hai huyện Đông Hải và Giá Rai[11]. Huyện Giá Rai sau khi điều chỉnh địa giới hành chính còn lại 33.760,06 ha diện tích tự nhiên và 118.899 nhân khẩu, gồm 9 đơn vị hành chính trực thuộc là các xã: Phong Thạnh, Phong Thạnh Đông, Phong Thạnh Đông A, Phong Thạnh Tây, Tân Thạnh, Tân Phong, Phong Tân, thị trấn Hộ Phòng và thị trấn Giá Rai.

Ngày 24 tháng 12 năm 2003, Chính phủ Việt Nam ban hành Nghị định số 166/2003/NĐ-CP về việc thành lập xã, phường thuộc huyện Vĩnh Lợi, Phước Long, Hồng Dân, Giá Rai, Đông Hải và thị xã Bạc Liêu, tỉnh Bạc Liêu[12]; theo đó, thành lập xã Phong Thạnh A thuộc huyện Giá Rai trên cơ sở 3.800 ha diện tích tự nhiên và 9.271 nhân khẩu của xã Phong Thạnh.

Từ đó, huyện Giá Rai có 2 thị trấn: Giá Rai (huyện lị), Hộ Phòng và 8 xã: Phong Tân, Phong Thạnh, Phong Thạnh A, Phong Thạnh Đông, Phong Thạnh Đông A, Phong Thạnh Tây, Tân Phong, Tân Thạnh.

Ngày 31 tháng 7 năm 2013, Bộ Xây dựng ban hành Quyết định công nhận đô thị Hộ Phòng - Giá Rai là đô thị loại IV[2].

Ngày 11 tháng 5 năm 2015, Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành Nghị quyết số 930/NQ-UBTVQH13[1]. Theo đó:

• Thành lập thị xã Giá Rai trên cơ sở toàn bộ diện tích và dân số của huyện Giá Rai
• Thành lập phường 1 trên cơ sở toàn bộ 1.186,60 ha diện tích tự nhiên và 16.906 người của thị trấn Giá Rai
• Thành lập phường Hộ Phòng trên cơ sở toàn bộ 1.195,22 ha diện tích tự nhiên và 19.475 người của thị trấn Hộ Phòng
• Thành lập phường Láng Tròn trên cơ sở toàn bộ 3.320,08 ha diện tích tự nhiên và 17.855 người của xã Phong Thạnh Đông A.

Sau khi thành lập, thị xã Giá Rai có 10 đơn vị hành chính trực thuộc, gồm 3 phường: 1, Hộ Phòng, Láng Tròn và 7 xã: Tân Phong, Tân Thạnh, Phong Thạnh Đông, Phong Tân, Phong Thạnh, Phong Thạnh A, Phong Thạnh Tây.